Analiza Ordo Iuris: nowelizacja ustawy o IPN zgodna z Konstytucją i prawem międzynarodowym

Fotolia

Dyskusja nad procedowanym projektem ustawy o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej utwierdza jedynie przekonanie, że litera prawa to jedno, a jego twórcza i niejednokrotnie selektywna wykładnia funkcjonująca w debacie publicznej to drugie.  Mec. Bartosz Lewandowski, Dyrektor Centrum Interwencji Procesowej Instytutu Ordo Iuris przygotował analizę, która wyraźnie pokazuje, że wokół projektu art. 55a ustawy o IPN narosło wiele mitów i nieporozumień.

Projektodawcy jednoznacznie podtrzymują linię orzeczniczą polskich sądów powszechnych i Trybunału Konstytucyjnego dopuszczającą pociągnięcie do odpowiedzialności za nieprawdziwe i publiczne stwierdzenia obciążające winą za zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości czy zbrodnie wojenne całego narodu czy państwa polskiego.

Wpisuje się to w konstytucyjne zasady ustrojowe art. 1 i 5 ustawy zasadniczej. Choć wprowadzenie regulacji art. 55a bez wątpienia godzi w wolność wyrażania poglądów, zagwarantowaną w art. 54 ust. 1 Konstytucji RP czy szeregu aktów prawa międzynarodowego (np. art. 10 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r.). Jej ograniczenie jest jednak w tym przypadku dopuszczalne. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 21 września 2015 r., sygn. akt K 28/13 stwierdził zgodność z polską konstytucją art. 49 § 1 KW, który przewiduje odpowiedzialność za wykroczenie osoby, która „w miejscu publicznym demonstracyjnie okazuje lekceważenie Narodowi Polskiemu, Rzeczypospolitej Polskiej lub jej konstytucyjnym organom”. Trybunał wskazał ograniczenie wolności wyrażania poglądów w tym przypadku za dopuszczalne, uzasadnione i proporcjonalne (art. 31 ust. 3 Konstytucji) i przypomniał, iż wolność wyrażania poglądów nie ma charakteru nieograniczonego. Ponadto TK w wyroku z 6 lipca 2011 r., sygn. akt P 12/09 argumentując zgodność z Konstytucją przestępstwa tzw. znieważenia Prezydenta RP (art. 135 § 2 KK) stwierdził, że ład i spokój społeczny, jako czynniki integrujące społeczeństwo, zapewniają „harmonijne istnienie i rozwój zbiorowości w warunkach wolnych od wewnętrznych niepokojów” i składają się „na konstytucyjną przesłankę porządku publicznego wymienioną w art. 31 ust. 3 ustawy zasadniczej”.

Także w kontekście prawa międzynarodowego obowiązywanie przepisu art. 55a jest dopuszczalne i nie narusza art. 10 EPTCz. ETPCz wypowiadał się w kwestii dopuszczalności karania za pomniejszanie odpowiedzialności za zbrodnie ludobójstwa w kilku swoich orzeczeniach. W sprawie Garaudy przeciwko Francji (skarga nr 65831/01) Trybunał orzekł, że „negowanie przestępstw przeciwko ludzkości stanowi jedną z najpoważniejszych form zniesławiania Żydów oraz nawoływania do nienawiści wobec nich”. Ponadto ocenił, że negowanie lub rewizjonizm „wyraźnie ustalonych faktów historycznych — takich jak Holocaust — (…) byłoby nieobjęte ochroną na podstawie art. 10 (Lehideux i Isorni przeciwko Francji, skarga nr 24662/94).

Przepis wyraźnie wiąże fakt obciążania innych narodów za zbrodnie np. nazistowskie z uwagi na konieczność ochrony pamięci Ofiar II wojny światowej. Ma przeciwdziałać „rozmywaniu się” odpowiedzialności za zbrodnie prawdziwych ich sprawców. Jednocześnie nie zamyka ust tym, którzy chcą mówić o przypadkach niechlubnego zachowania części Polaków w stosunku np. do ukrywających się Żydów, badają dane zagadnienie czy mówią o swoich doświadczeniach. W kontekście zmian legislacyjnych zawartych w projekcie, które jeszcze mocniej chronią pamięć o ofiarach antysemickiej i rasistowskiej czystki (m.in. poprzez objęcie ustawą zbrodni banderowskich na Żydach), trudno projektodawcom zarzucić chęć wymazywania z pamięci Polaków wiedzy o zaplanowanej przez III Rzeszę masowej eksterminacji Żydów. Wydaje się, że tego rodzaju nieporozumienia wynikają z braku należytej analizy przepisu i zupełnie niepotrzebnie wprowadzają zamieszanie w stosunkach dyplomatycznych między Polską a Izraelem.

Cała analiza dostępna na stronie http://www.ordoiuris.pl/dzialalnosc-instytutu/analiza-art-55a-ustawy-o-zmianie-ustawy-o-ipn