Uwagi Instytutu Ordo Iuris do projektu ustawy Prawo oświatowe

1. Projektowany art. 37 ust. 2 pkt 1 może w nadmierny sposób ograniczyć funkcjonowanie edukacji domowej w Polsce. Rzeczony przepis wprowadza wymóg, by szkoła, do której dziecko zostaje przyjęte znajdowała się na terenie tego samego województwa, w którym to dziecko zamieszkuje.

 

Projektodawca zdaje sobie sprawę z konsekwencji wprowadzenia powyższego rozwiązania, zauważając w Ocenach Skutków Regulacji, że "ww. opisane zmiany mogą spowodować nieznaczne ograniczenia skali korzystania z edukacji domowej." Założenie, że owo ograniczenie nastąpi w stopniu "nieznacznym" nie znajduje podstawy w realiach funkcjonowania edukacji domowej w Polsce. Przede wszystkim jednak planowana rejonizacja budzi zasadnicze wątpliwości w świetle norm konstytucyjnych. Zarówno bowiem Konstytucja RP (art. 48 ust. 1 oraz art. 70 ust. 3) jak i ratyfikowane przez Polskę akty prawa międzynarodowego (m.n. art. 26 pkt 3 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, art. 18 Konwencję o Prawach Dziecka) stanowią o pierwszeństwie rodziców w kwestii decydowania o kształcie edukacji ich własnego dziecka. Przypomniał o tym Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka w piśmie z dnia 16 stycznia 2007 r. skierowanym do Ministra Edukacji Narodowej.

 

Edukacja i wychowanie są ze sobą nierozerwalnie sprzężone, a wybór formy i treści kształcenia idzie w parze z wyborem modelu wychowania i metod wychowawczych. Prawa tego nie ogranicza - jak zdarza się usłyszeć - w żaden sposób art. 70 ust. 1 Konstytucji („Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonania obowiązku szkolnego określa ustawa”) który, jeśli chodzi o sposób realizowania obowiązku szkolnego, odsyła do ustawy o systemie oświaty. Tymczasem ustawa ta już w swoim art. 1 stwierdza, że „system oświaty zapewnia w szczególności wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny”. Tym samym obowiązek szkolny nie może być pojmowany jako ograniczenie konstytucyjnych praw rodziców z art. 48 ust. 1 Konstytucji, ale jako ich potwierdzenie i instytucjonalne wsparcie. Jak w kontekście tej regulacji zauważyła Trybunał Konstytucyjny, Konstytucja „łączy pojęcie wychowania z władzą rodzicielską i przyznaje pierwszeństwo wyboru metod i kierunku wychowania rodzicom” [1]

 

Przytoczone przepisy wraz z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego tworzą kontekst prawny, którego nie sposób nie uwzględnić w rozważaniach nad najwłaściwszym sposobem uregulowania edukacji domowej w Polsce. Co więcej, ich wymowa jest jednoznaczna - szkoła, choć ma znaczenie fundamentalne, stoi za rodziną, a nie przed nią, wspomaga ją, nie zastępuje. Skoro tak, to żadne rozwiązania prawne nie powinny tworzyć barier w wyborze takiej formy edukacji dziecka, którą jego rodzice uznają za najwłaściwszą. Tylko wówczas możliwe będzie właściwe wykonywanie przez rodziców władzy rodzicielskiej, obejmującej całokształt uprawnień i obowiązków rodziców względem dziecka, w tym jego wychowania.

 

Proponowany przepis stawia takie bariery - uniemożliwia wybór szkoły spoza województwa zamieszkania, co, przy ograniczonej liczbie placówek posiadających odpowiednie doświadczenie i dostosowaną do potrzeb dzieci edukacji domowej ofertę, stanowić będzie poważne, praktyczne utrudnienie w zapewnieniu dzieciom takiej formy edukacji. Poza odebraniem wolności swobodnego decydowania o wyborze najlepszej szkoły dla dziecka niejednokrotnie skutkowałby zwiększeniem odległości między szkołą a miejscem zamieszkania dziecka. W przypadku szkół ponadpodstawowych ustanawiałby niezrozumiały wyjątek od zasady braku rejonizacji.

 

Nie sposób nie zauważyć, że po obniżeniu kwoty subwencji dla uczniów spełniających obowiązek szkolny poza szkołą, przedmiotowa propozycja stanowi kolejne posunięcie godzące w konstytucyjne prawa dzieci i rodziców z zakresu edukacji i wychowania. Warto zatem przypomnieć, że:

- na edukację domową, jeszcze przed obniżeniem subwencji przeznaczano ze środków publicznych zaledwie połowę kwot wydawanych na edukację szkolną. Z danych Instytutu Badań Edukacyjnych wynika bowiem, że subwencja oświatowa zaspokaja jedynie połowę potrzeb finansowych samorządów miejskich. Pozostała część, wygospodarowana przez władze samorządowe z innych źródeł (którymi ostatecznie zawsze są podatnicy) trafia tylko do placówek samorządowych.

- dane z krajów anglosaskich wskazują, że w porównaniu do dzieci uczęszczających do szkoły, dzieci nauczane domowo osiągają znacznie lepsze rezultaty na egzaminach [2]. W najnowszym raporcie kanadyjskiego Instytutu Frasera [3], stwierdza się na podstawie szeregu badań, że „dzieci z edukacji domowej osiągają znacznie lepsze wyniki w stosunku do pozostałych uczniów” [4].

- wbrew obawom sceptyków, stopień socjalizacji dzieci nauczanych domowo jest bardzo wysoki. Należą do organizacji dziecięcych i młodzieżowych i regularnie (tj. każdego tygodnia) uczestniczą w grupowych zajęciach poza własnym domem, takich jak skauting, grupy sportowe, organizacje religijne, taniec, praca dorywcza czy wolontariat. [5]

 

Rekomendacja I: wykreślenie art. 37 ust. 2 pkt 1 z projektu.

 

2. Projektowany art. 37 ust. 2 pkt 2 lit a bezpodstawnie ogranicza działalność niepublicznych poradnię psychologiczno-pedagogiczną odbierając im prawo wydawania opinii wymaganej w związku z wydaniem przez dyrektora szkoły decyzji zezwalającej na spełnianie przez dziecko obowiązku szkolnego poza szkołą.

 

Zgodnie z projektowaną ustawą niepubliczne poradnię psychologiczno-pedagogiczne mogą m.in. wydawać opinie o możliwości rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej przez dziecko sześcioletnie (art. 36 ust. 2 pkt 2), opinię w przedmiocie odroczenia obowiązku rozpoczęcia spełniania przez dziecko obowiązku szkolnego (art. 36 ust. 2 pkt 6), opinię o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka (art. 127 ust. 11), opinie w sprawie dostosowania wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania do indywidualnych potrzeb ucznia, u którego stwierdzono specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom (art. 127 ust. 12).

 

Na tym tle nie widać merytorycznego uzasadnienia dla którego niepubliczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne, będąc uprawnionymi do wydawania ww. opinii, miałyby być go pozbawione w przypadku rozstrzygania o spełnianiu przez dziecko obowiązku szkolnego poza szkołą.

 

Rekomendacja II: nadanie następującego brzmienia art. 37 ust. 2 pkt 2 lit a: "opinię o rozwoju dziecka wydaną przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną albo niepubliczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną założoną zgodnie z art. 165 oraz zatrudniającą pracowników posiadających kwalifikacje określone dla pracowników publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych."

 

3. Sformułowanie zawarte w art. 37 ust. 2 pkt 2 lit a może rodzić wątpliwości interpretacyjne co do treści opinii o której mowa w tym przepisie. Jego wykładnia systemowa może bowiem prowadzić do wniosku, zgodnie z którym przedmiotem opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej jest decyzja o rozpoczęciu spełniania przez dziecko obowiązku szkolnego poza szkołą

Rekomendacja III: doprecyzowanie art. 37 ust. 2 pkt 2 lit a przez wskazanie, że jego przedmiotem jest stan rozwoju dziecka a nie decyzja o kształceniu go w domu. Jak w rekomendacji II.

 

4. Przepis art. 37 ust. 7 pkt 1 został zredagowany w sposób, który może rodzić trudności w zakresie korzystania ze wsparcia szkoły w zakresie uczestniczenia w zajęciach rozwijających zainteresowania i uzdolnienia uczniów o których mowa w art. 109 ust. 1 pkt 6. Zajęcia takie niejednokrotnie odbywają się poza terenem szkoły. Zapisanie w art. 37 ust. 7 pkt 1, że uczeń może korzystać ze wsparcia szkoły "w szkole" może więc okazać się barierą w korzystaniu z tego rodzaju, organizowanych przez szkołę zajęć.

 

Rekomendacja IV: usunięcie, znajdujących się w art. 37 ust. 7 pkt 1 słów "w szkole".