Narodowe Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego może wzmocnić podstawy działania organizacji społecznych i wspomóc wolontariat

fotolia.com

Powołanie Narodowego Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego może wzmocnić sektor organizacji społecznych w naszym kraju. Projekt ustawy o Centrum daje w szczególności szanse na rozwój wolontariatu i budowę podstaw instytucjonalnych organizacji społecznych. Ustawa wymaga jednak zmian o charakterze legislacyjnym niewiążących się z jej głównymi założeniami. Wbrew doniesieniom medialnym, także rządowe organy opiniujące projekt nie mają zastrzeżeń do żadnego z podstawowych założeń ustawy.

W opinii ekspertów Instytutu Ordo Iuris podstawową korzyścią dla sektora organizacji społecznych jest stworzenie instytucji, do której głównych zadań będą należały promocja i wsparcie wolontariatu. Ta ważna aktywność społeczna jest w Polsce w porównaniu z innymi państwami europejskimi realizowana na niewielką skalę - wolontariat praktykowany jest głównie przez studentów oraz seniorów. Obecnie brak jest w polskim systemie prawnym instytucji, której zadaniem byłoby aktywne wzmacnianie wolontariatu, chociaż stanowi on podstawę funkcjonowania zdecydowanej większości organizacji społecznych.

Duże znaczenie ma też zapowiedziane w uzasadnieniu projektu zintegrowanie w dyspozycji Centrum szeregu dotychczas istniejących funduszy na rozwój organizacji pozarządowych, w tym Funduszu Inicjatyw Obywatelskich, oraz stworzenie nowych funduszy, których celem ma być m.in. rozwój instytucjonalny organizacji społecznych i profesjonalizacja ich działalności. Deklaracje te zaczęto już realizować poprzez stworzenie od 1 kwietnia Funduszu Wspierania Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, który będzie dysponował kwotą ok. 40 mln zł rocznie. Te zmiany mogą zasadniczo wzmocnić bazę instytucjonalną działania organizacji społecznych w Polsce oraz pomóc w sprofesjonalizowaniu ich działania.

Podobne do NCRSO instytucje państwowe mające na celu systematyczne wspieranie sektora pozarządowego i koordynację polityki władz publicznych w tym zakresie – mające różne formy prawne – działają w szeregu krajów europejskich, w tym m.in. w Wielkiej Brytanii, w Niemczech i w Chorwacji. Tak jak miało to miejsce w tych krajach, powstanie wyodrębnionej instytucji koordynującej politykę władz publicznych w zakresie współpracy z organizacjami społecznymi może przyczynić się do wprowadzenia bardziej transparentnych i efektywnych rozwiązań w tym zakresie w szeregu instytucji, które nie przywiązywały dotychczas istotnej wagi do standardów współpracy z organizacjami pozarządowymi. Wbrew informacjom medialnym, projekt ustawy o NCRSO nie ogranicza możliwości współpracy poszczególnych ministerstw z organizacjami społecznymi. Nie wpływa też na swobodę dysponowania środkami dla organizacji pozarządowych przez samorządy.

Na pozytywną ocenę zasługuje też podniesienie Rady Działalności Pożytku Publicznego, która dotychczas stanowiła organ opiniodawczy jednego z ministrów, do rangi organu działającego przy premierze. Zmiana ta powinna pozwolić reprezentantom organizacji społecznych bardziej aktywnie wpływać na kształtowanie polityki władz wobec sektora pozarządowego, w tym na skuteczne rekomendowanie dobrych praktyk wszystkim ministerstwom.

Projekt zawiera pewne usterki natury legislacyjnej, które wymagają wyeliminowania na dalszych etapach prac prawodawczych. Wskazują na nie również Rządowe Centrum Legislacji i Rada Legislacyjna przy Prezesie Rady Ministrów. Wbrew doniesieniom medialnym, te rządowe instytucje  nie podważają jednak samej idei utworzenia tego typu instytucji ani zasadności takiego rozwiązania, nie świadczą także o „nielegalności” czy „niekonstytucyjności” założeń ustawy o Narodowym Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego.

Projekt już w pierwotnej formie wprowadza nieobecne wcześniej w polskim prawodawstwie rozwiązania i standardy, które mają na celu zapewnienie transparentności wydatkowania środków adresowanych do organizacji społecznych oraz ich efektywnej alokacji. Jak jednak zauważyły rządowe instytucje opiniujące projekt, co podzielają eksperci Ordo Iuris, w jego pierwotnym tekście znalazło się wiele upoważnień do wydania aktów podustawowych, takich jak rozporządzenia czy regulamin NCRSO (czyli akt niebędący źródłem prawa powszechnie obowiązującego), w których ma zostać uregulowany m.in. szczegółowy tryb przyznawania środków przez Centrum. Z punktu widzenia transparentności prawa oraz konstytucyjnej regulacji systemu źródeł prawa, ustawa powinna nie tylko przewidywać istnienie procedur uzyskiwania środków z budżetu państwa, ale także określać ramowo sposób ich przeprowadzania czy warunki ubiegania się o finansowanie. Projekt ustawy powinien w bardziej szczegółowy sposób niż dotychczas gwarantować przestrzeganie zasady pomocniczości oraz ogólnych zasad dotyczących wydatkowania środków publicznych, m.in. zasady efektywności, uczciwej konkurencji i jawności.

Rada Legislacyjna zwróciła również uwagę na konieczność jednoznacznego określenia, czy organy Narodowego Centrum mają mieć charakter niezależny – co wiązałoby się z ich kadencyjnością i ograniczonymi możliwościami odwołania piastunów organów – czy mają pozostać ściśle podporządkowane premierowi – wtedy nie powinny mieć one charakteru kadencyjnego i piastunowie mogliby zostać odwołani w każdej chwili. W opinii Rady Legislacyjnej niewskazane z funkcjonalnego punktu widzenia jest stosowanie modeli pośrednich, w których mamy do czynienia z organem „częściowo niezależnym”. Projektowana ustawa przyznaje również bardzo szerokie kompetencje Prezesowi Narodowego Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego. Organ ten dysponuje kompetencją do unieważniania prowadzonych konkursów i wstrzymywania wypłaty środków. Ustawa nie precyzuje wystarczająco dokładnie, w jakiej sytuacji te uprawnienia mu przysługują. Ustawa powinna również przewidywać sankcje za nadużywanie kompetencji przez Prezesa Centrum bądź podjęcie przezeń decyzji rażąco niesprawiedliwej lub zawierającej uchybienia proceduralne.

W opinii ekspertów Instytutu Ordo Iuris projekt ustawy o Narodowym Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego należy uznać za służący rozwojowi sektora organizacji pozarządowych w Polsce, a sygnalizowane mankamenty nie powinny rzutować na ogólnie pozytywną ocenę projektu ustawy – tym bardziej, że ich usunięcie nie powinno stanowić problemu w trakcie dalszych prac legislacyjnych. Ważne, żeby jego uzupełnieniem było wprowadzenie rozwiązań prawnych, które ułatwią organizacjom społecznym finansowanie niezależne od instytucji państwowych.