Zapobieganie i przeciwdziałanie przestępstwom pedofilskim w instytucjach zajmujących się wychowaniem i opieką nad dziećmi oraz młodzieżą

Ujawniane i co raz częściej nagłaśnianie przypadki popełniania przestępstw o charakterze pedofilskim każą postanowić pytanie o skuteczność ich ścigania oraz zapobiegania im. Niestety w Polsce ciągle brak kompleksowych badań pokazujących skalę problemu pedofilii, jej przyczyny oraz możliwym sposobie ochrony małoletnich przed tego typu zachowaniami osób dorosłych – zwłaszcza wykonujących zawody związane z edukacją, wychowaniem oraz opieką nad dzieckiem. Istnieje pilna potrzeba wypracowania w tych instytucjach mechanizmów pozwalających na przeciwdziałanie pedofilii oraz jej skuteczne i szybkie ściganie.

1. Prawnokarna regulacja przestępstw pedofilskich

Zgodnie z Kodeksem karnym[1], kto obcuje płciowo z małoletnim poniżej 15. roku życia, dopuszcza się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej lub doprowadza ją do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12 (art. 200 § 1). Uprzywilejowanym typem tego przestępstwa jest prezentacja treści pornograficznych, rozpowszechnianie ich oraz udostępnienie przedmiotów mających charakter pornograficzny małoletniemu, który nie ukończył 15 lat (art. 200 § 2 k.k.). Zgodnie z Kodeksem karnym karze podlega także osoba, która w celu swojego zaspokojenia seksualnego lub zaspokojenia innej osoby prezentuje małoletniemu poniżej 15. roku życia wykonanie czynności seksualnej, prowadzi reklamę lub promocję działalności polegającej na rozpowszechnianiu treści pornograficznych w sposób umożliwiający zapoznanie się z nimi małoletniemu (art. 200 § 4 i 5 k.k.). W polskim systemie prawa karalne jest już samo nawiązanie kontaktu z małoletnim w celu popełnienia tych przestępstw, jak również w celu produkowania lub utrwalania treści pornograficznych. Jednak nawiązanie takiego kontaktu musi mieć na celu dążenie do spotkania się z małoletnim za pomocą wprowadzenia go w błąd, wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania sytuacji albo przy użyciu groźby bezprawnej (art. 200a § 1 k.k.). Przestępstwem jest także składanie małoletniemu – za pośrednictwem systemu teleinformatycznego lub sieci telekomunikacyjnej – i zmierzanie do realizacji propozycji obcowania płciowego, poddania się lub wykonania innej czynności seksualnej lub udziału w produkowaniu lub utrwalaniu treści pornograficznych (art. 200a § 2 k.k.) oraz publiczne pochwalanie zachowań o charakterze pedofilskim (art. 200b k.k.).

            W ten sposób ustawodawca chroni dobro dziecka przed zachowaniami seksualnymi ze strony osób dorosłych, które mogą polegać zarówno na uczynieniu z nich bezpośredniego obiektu zaspokojenia seksualnego (w tym poprzez działania ekshibicjonistyczne), jak i na demoralizacji wynikającej z kontaktu z pornografią. Doktryna i orzecznictwo powszechnie przyjmują, iż dobrem chronionym poprzez wyżej wskazane przestępstwa jest prawidłowy rozwój psychofizyczny małoletniego[2]. Warto wskazać, że we współczesnej nauce właściwie nie ma wątpliwości, że dokonanie czynu pedofilskiego wobec małoletniego determinuje poważne zaburzenia w jego rozwoju i prowadzi do nieodwracalnego uszczerbku w jego osobowości. Jednak – co warte podkreślenia – dla wykazania bytu któregokolwiek z przestępstw o charakterze pedofilskim nie ma potrzeby udowadniania szkód, które one spowodowały.

Z punktu widzenia wskazanych powyżej przepisów Kodeksu karnego obojętny pozostaje także cel działania sprawcy, jego motywacja lub pobudki oraz ewentualna zgoda małoletniego na zakazane czynności[3]. Stąd też do popełnienia tych przestępstw dochodzi zarówno wtedy, gdy sprawca działa wbrew woli małoletniego, jak i wówczas, gdy nie była ona jasno określona, bądź małoletni wyraził chęć udziału w którymkolwiek z zachowań pedofilskich[4].

W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że przestępstwa z art. 200 § 1, 3 oraz 5 k.k. popełnia się zachowaniem umyślnym, zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak i ewentualnym – w tym nawet wówczas, gdy sprawca nie wie, jaki dokładnie wiek ma jego ofiara, jednak dopuszcza możliwość nieukończenia przez nią 15. roku życia. Natomiast przestępstwo z art. 200 § 4 k.k. należy do kategorii przestępstw kierunkowych, a więc można je popełnić jedynie w zamiarze bezpośrednim[5]. Zakazane nawiązanie kontaktu z małoletnim (art. 200a k.k.) ma charakter przestępstwa formalnego, a więc do jego popełnienia wystarczy samo podjęcie zakazanych czynności. Ponadto przestępstwa te – podobnie jak pochwalanie zachowań pedofilskich z art. 200b k.k. – mogą zostać popełnione jedynie w zamiarze bezpośrednim[6].

 

2. Prawny obowiązek zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa pedofilskiego

Zgodnie z Kodeksem karnym każdy, kto posiada informację o popełnieniu czynów zabronionych z art. 197 § 3 i 4 (zgwałcenie małoletniego), art. 198 (wykorzystanie bezradności lub upośledzenia) albo art. 200 k.k. (obcowanie płciowe z małoletnim), ma obowiązek zawiadomić o tym fakcie organy ścigania. Niedopełnienie tego obowiązku oznacza popełnienie przestępstwa zagrożonego karą do trzech lat pozbawienia wolności (art. 240 § 1 k.k.). Obowiązek ten nie dotyczy mających dostateczną podstawę do przypuszczenia, że organy ścigania wiedzą o popełnionym, przygotowywanym lub usiłowanym czynie zabronionym oraz tych, którzy zapobiegli przestępstwu z art. 197 § 3 i 4 k.k., art. 198 oraz art. 200 k.k. Obowiązek zawiadomienia organów ścigania nie spoczywa także na ofiarach tego rodzaju przestępstwa (art. 240 § 2 i 2a k.k.).

Ponadto należy pamiętać, że wiedza nie o wszystkich czynach o charakterze pedofilskim determinuje prawny obowiązek zawiadomienia organów ścigania. Nie podlega mu stypizowane w art. 200a k.k. nawiązywanie kontaktu z osobami poniżej 15. roku życia w celu doprowadzenia ich do obcowania płciowego lub produkcji materiałów pornograficznych oraz publiczne propagowanie lub pochwalanie treści o charakterze pedofilskim (art. 200b k.k.).

Przede wszystkim trzeba pamiętać, iż obowiązek zawiadomienia organów ścigania aktualizuje się dopiero w momencie wejścia w posiadanie „wiarygodnej wiadomości”. W związku z tym w doktrynie podkreśla się, że musi być ona prawdopodobna, a więc w dużym stopniu wiarygodna oraz poparta dowodami. Stąd zgłaszający powinien wskazać, w jaki sposób dowiedział się o popełnieniu czynu zabronionego oraz podać środki dowodowe, które uprawdopodabniają jego twierdzenia[7]. Ponadto z użycia przez ustawodawcę w art. 240 k.k. sformułowania „czyn zabroniony”, a nie „przestępstwo” wynika, iż obowiązek denucjacji nie ma związku z ewentualną odpowiedzialnością karną sprawcy, a z samym faktem popełnienia określonego czynu[8]. Mówiąc inaczej, każdy posiadacz „wiarygodnej wiadomości” o popełnieniu czynu zabronionego o charakterze pedofilskim – nawet, gdy np. nie ma informacji o osobie sprawcy czy dokładnych okolicznościach – musi zawiadomić organy ścigania.

W każdym razie pewne jest, że organy ścigania nie zajmują się oceną plotek czy domysłów, stąd w żadnym wypadku niepotwierdzone czy wysoce niepewne informacje nie powinny stawać się przedmiotem zawiadomienia o przestępstwie. Na potrzebę zachowania elementarnej staranności przy składaniu zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa wskazują także przepisy Kodeksu karnego. Zgodnie z nimi przestępstwem jest fałszywe oskarżanie innych osób o popełnienie czynów zabronionych (art. 234 k.k.) oraz zawiadamianie organów ścigania o przestępstwie, którego nie popełniono (art. 238 k.k.). Co niezwykle istotne, dla bytu przestępstwa z art. 234 k.k. wystarczający jest zamiar ewentualny sprawcy, a więc „przewidywanie”, iż stawiane zarzuty są nieprawdziwe i godzenie się na to[9].

Ponadto, bezsprzecznie składanie oczywiście nieuzasadnionego zawiadomienia o popełnieniu czynu zabronionego – zwłaszcza tak poważnego i znajdującego jednoznacznie potępienie w opinii społeczeństwa, jak pedofilia – może zostać zakwalifikowane przez zawiadamiającego jako popełnienie przestępstwa zniesławienia.

Kodeks karny w art. 212 § 1 stanowi, że kto pomawia inną osobę o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Oczywiście ocena, czy dany czyn stanowi zniesławienie, musi odwoływać się do klauzul limitacyjnych konstytucyjnej wolności wypowiedzi. Jak słusznie podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z 17 maja 2017 r., sygn. akt III KK 477/16, kontratyp prawa do dozwolonej krytyki odnosi się wyłącznie do takich sytuacji, w których krytyka ta jest konieczna, tj. dla obrony uzasadnionego interesu konieczne jest naruszenie dobrego imienia innej osoby lub podmiotu zbiorowego. Wykroczenie poza ramy konieczności skutkuje odpowiedzialnością za zniesławienie. W doktrynie podnosi się, że ustawodawca w art. 212 Kodeksu karnego chroni przede wszystkim cześć, pojmowaną jako dobre imię, dobra sława, świadomość własnej wartości, szacunek dla samego siebie, honor, reputacja i duma. Stąd też na gruncie tego unormowania odpowiedzialność mogą ponieść ci, którzy przypisują innej osobie cechy bądź zachowania nieprawdziwe, negatywnie oceniane przez społeczeństwo i prowadzące do utraty do poniżenia pomawianego w opinii publicznej lub może narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności[10]. Stąd też posądzenia o pedofilię mogą mieć szczególnie dotkliwe skutki dla zajmujących stanowiska związane z opieką i edukacją małoletnich, np. nauczyciela, instruktora sportowego czy lekarza.

W tym kontekście należy odnieść się do aktywności Fundacji „Nie lękajcie się”, która początkiem października 2018 roku opublikowała „Mapę kościelnej pedofilii”[11]. Obok informacji pochodzących z doniesień medialnych na mapie można odnaleźć kilkadziesiąt oznaczeń miejscowości, w których – według autorów dokumentu – miało dojść do popełnienia czynów o charakterze pedofilskim. W komentarzu do oznaczenia autorzy zamieścili ogólnikową informację dotyczącą faktu otrzymania zgłoszenia z zaznaczeniem, iż „niektóre zgłoszenia dotyczą wydarzeń z ostatniej dekady, inne – zdarzeń bardziej oddalonych w czasie. (To znaczy, że księża obecnie pracujący w parafii mogą nie mieć związku ze sprawą)”. Mapa zawiera także oznaczenie kilkuset ofiarach czynów pedofilskich, których sprawcami mieli być księża, siostry zakonne i pracownicy Kościoła katolickiego – w tym przypadku wskazując jedynie miejscowość, w której znajduje się taka osoba, bez podania jakichkolwiek szczegółów dotyczących czasu, miejsca i okoliczności zdarzenia. Jednocześnie Fundacja zachęca do zgłaszania jej przypadków czynów pedofilskich popełnianych przez duchownych.

Należy podkreślić, że prawnym obowiązkiem w takich przypadkach jest niezwłoczne przekazanie zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa do organów ścigania. Fundacja nie informuje o tym, czy w którymkolwiek z wymienionych przypadków miało to miejsce. Poza tym publikowanie anonimowych „zgłoszeń”, opatrzonych cytowanym ogólnikowym komentarzem lub pozbawionych jakiegokolwiek komentarza rzuca cień nieuzasadnionych podejrzeń na duchownych obecnie pracujących w danej miejscowości. Jak wynika z informacji przedstawionych przez Fundację, osoby te „mogą nie mieć związku ze sprawą”, z czego implicite wynika, że mogą mieć bliżej nieokreślony związek z nieokreślonymi czynami pedofilskimi.

Podobny charakter ma szereg publicznych wypowiedzi poseł Joanny Scheuring-Wielgus, która wielokrotnie deklarowała, iż posiada informacje dotyczące czynów pedofilskich popełnianych przez duchownych[12]. Jeżeli oświadczenia te są prawdziwe, poseł Scheuring-Wielgus powinna niezwłocznie dokonać zawiadomienia organów ścigania, do czego jest zobowiązana prawnie. Jeśli natomiast byłyby to domysły bądź niepoparte przekonującymi dowodami plotki, Poseł powinna zaprzestać formułowania tego typu ocen. W przeciwnym przypadku może narazić się na zarzut naruszenia dóbr osobistych duchownych lub nawet popełnienia przestępstwa zniesławienia.

 

1. 1. Prawny obowiązek zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa pedofilii a tajemnice prawnie chronione

 

Osobną kwestią jest zależność pomiędzy obowiązkiem denuncjacji przestępstwa a koniecznością zachowania tajemnicy prawnie chronionej. Rozstrzygając te kwestie należy pamiętać, iż nie każda z tego typu tajemnic jest chroniona w jednakowy sposób. Wynika to jednoznacznie z przepisów Kodeksu postępowania karnego[13]. Zgodnie z tym aktem nie wolno przesłuchiwać jako świadków obrońcy, adwokata ani radcy prawnego działających w związku z zatrzymaniem, co do faktów, o których dowiedzieli się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę oraz duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi (art. 178 k.p.k.). Nie ma wątpliwości, iż regulację tę należy odnieść także do obowiązku złożenia zawiadomienia o możliwości popełniania czynu zabronionego. Skoro wskazanych w tym przepisie kategorii osób nie można przesłuchiwać na okoliczności, o których dowiedziały się świadcząc pomoc prawną, czy udzielając spowiedzi, to tym bardziej nie można wymagać od nich denucjacji o czynach zabronionych, o których dowiedziały się w takich okolicznościach. Przeciwna wykładnia czyniłaby przedmiotowy zakaz dowodowy iluzorycznym. Oczywiście wyłączenie to powinno być wykładane ściśle.

Dużo większe wątpliwości pojawiają się w przypadku innych „tajemnic zawodowych”. Pomocne w tym zakresie może okazać się skorzystanie z zasady, zgodnie z którą art. 240 Kodeksu karnego nie może prowadzić do wyłączenia obowiązku dochowania tajemnicy ustanowionej przepisem o charakterze szczególnym[14]. Należy jednak pamiętać, że właściwe organy państwowe – zwłaszcza sąd lub prokurator – mają możliwość zwolnienia praktycznie każdej osoby z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej (art. 179-181 k.p.k.). Zasadnym wydaje się przyjęcie, że w takich okolicznościach osoba ta ma obowiązek złożyć stosowne zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa.

 

3. Mechanizmy oceny zasadności złożenia zawiadomienia o przestępstwie

Z pewnością zarówno obiektywna brzemienność w skutkach przestępstwa pedofilii, jak i obowiązujące przepisy prawa, determinują konieczność opracowania specjalnych norm regulujących sposób postępowania w celu przeciwdziałania i ścigania tego typu przestępstw. Na pierwszy plan wysuwają się tu instytucje powołane do opieki na dzieckiem – zwłaszcza szkoły, placówki wychowawcze, a także wszystkie inne jednostki, których pracownicy mają bezpośredni kontakt z dziećmi poniżej 15. roku życia (np. szpitale, obiekty sportowe, organizacje młodzieżowe).

Niestety w Polsce zdecydowana większość tego rodzaju instytucji nie przyjęła jakichkolwiek standardów regulujących tę problematykę. Wyjątkiem jest w tym zakresie Kościół Katolicki, w którym od 2015 r. formalnie obowiązują specjalne wytyczne w tym zakresie[15], stanowiące konkretyzację wcześniejszych norm powszechnego prawa kanonicznego. Warto zaznaczyć, że powstały one w instytucji, której duchowieństwo i pracownicy stanowią bardzo nieliczną grupę wśród ogółu sprawców pedofilii w naszym kraju. Jak wskazywał w 2013 r. podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości, Stanisław Chmielewski, spośród 1468 skazanych odbywających karę pozbawienia wolności za przestępstwo z art. 200 § 1 k.k. (obcowanie płciowe z małoletnim) 900 osób nie posiadało wyuczonego zawodu, 70 osób wykonywało zawód murarza, po ok. 30 ślusarza lub rolnika, a zawody „lekarza, nauczyciela, pedagoga, duchownego wyznania rzymskokatolickiego (…) wykonywały pojedyncze osoby”[16].  Do podobnych wniosków prowadzi analiza ogólnodostępnej części rejestru sprawców najcięższych przestępstw o charakterze seksualnym, który w chwili publikacji zawierał nazwiska 768 osób i nie było w nim księży rzymskokatolickich[17].

Do przedmiotowych wytycznych dołączono trzy załączniki regulujące w sposób szczegółowy pomoc ofiarom, procedurę postępowania w przypadku oskarżeń o popełnienie czynu pedofilskiego oraz zasady formacji i profilaktyki osób duchownych. Wytyczne KEP jednoznacznie podkreślają, iż wstępne postępowania kanoniczne prowadzone przez biskupa diecezjalnego bądź właściwego przełożonego zakonnego musi przede wszystkim prowadzić do poznania prawdy (pkt 1). Jednocześnie biskup diecezjalny bądź przełożony zakonny po osobistym zapoznaniu się ze sprawą powinien powierzyć jej prowadzenie właściwej komisji (pkt 2 wytycznych). Konferencja Episkopatu Polski jednoznacznie wskazała, że – w przypadku, gdy organy państwowe nie zostały jeszcze o tym powiadomione – na stronie kościelnej spoczywa obowiązek złożenia zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa (pkt 4 wytycznych). Jednak jego podstawą nie mogą być informacje uzyskane w ramach spowiedzi czy kierownictwa duchowego (art. 17 wytycznych). Ponadto – zgodnie z normami kanonicznymi – po stwierdzeniu wiarygodności oskarżenia właściwy przełożony przekazuje sprawę Kongregacji Nauki Wiary Stolicy Apostolskiej (pkt 11 wytycznych).

Warto podkreślić, że Konferencja Episkopatu Polski w przypadku czynów pedofilskich zaostrzyła – w porównaniu do prawodawstwa polskiego – granicę wieku małoletniego, z którym zakazane jest podejmowane jakiejkolwiek aktywności seksualnej, z 15 do 18 lat (pkt 18 wytycznych). Ponadto przedmiotowe wytyczne dotyczą nie tylko osób duchownych czy konsekrowanych, ale również świeckich działających w strukturach Kościoła (pkt 18 wytycznych).

 Dokładny sposób postępowania określa aneks nr 2 do przedmiotowych wytycznych. Zgodnie z nim podstawą rozpoczęcia wstępnego dochodzenia kanonicznego jest otrzymanie przez przełożonego kościelnego „przynajmniej prawdopodobnej wiadomości o popełnieniu przez duchownego czynu przeciwko szóstemu przykazaniu Dekalogu z osobą niepełnoletnią poniżej osiemnastego roku życia” (art. 1). W przypadku zaistnienia obowiązku powiadomienia organów ścigania pełnomocnik przełożonego kościelnego sporządza zawiadomienie, w którym musi umieścić dane domniemanego sprawcy; ogólny opis czynu zabronionego; imię i nazwisko domniemanego pokrzywdzonego oraz dane osoby, od której uzyskano informacje (art. 1a ust. 2). Samo zaś postępowanie składa się z trzech etapów: przyjęcia zgłoszenia; badania faktów, okoliczności i zbierania dowodów i zbierania dokumentacji (art. 4).

W ramach przyjęcia zgłoszenia najpierw odbywa się rozmowę z osobą zgłaszającą, podczas której m.in. zachęca ją do sporządzenia dokumentu pisemnego. Jeżeli jednak nie jest to możliwe, postępowanie wszczyna się na podstawie protokołu z odbytej rozmowy, podpisanej w miarę możliwości przez wszystkich jej uczestników (art. 5 ust. 3). W ramach drugiego etapu postępowania przesłuchuje się podejrzanego, osoby posiadające wiedzę na temat popełnionego przestępstwa, przeprowadza się wizję lokalną oraz podejmuje się inne czynności niezbędne do wyjaśnienia sprawy (art. 6). Warto zaznaczyć, że przesłuchanie osoby poniżej 15. roku życia jest możliwe tylko za zgodą rodziców i w obecności psychologa. Jeżeli zgłoszenie odnosi się do osoby pomiędzy 15. a 18. rokiem życia, osoba pokrzywdzona powinna być przesłuchiwana w obecności psychologa (art. 5 ust. 4).

Wszystkie czynności podejmowane w ramach wstępnego dochodzenia kanonicznego są protokołowane. Ponadto konieczne jest sporządzenie opinii biegłego oraz wszelkich innych dokumentów, zarówno publicznych, jak i prywatnych, które wydają się pożyteczne do rozpoznania sprawy (art. 7 ust. 1). Warto wspomnieć, że właściwie każdym takim postępowaniu należy poinformować Kongregację Nauki Wiary. Ponadto wytyczne przewidują także specjalne procedury w zakresie udzielania pomocy ofiarom nadużyć seksualnych oraz przeciwdziałania przyjmowaniu do stanu duchownego i zakonne osób wykazujących zaburzenia mogące świadczyć o skłonnościach pedofilskich.

Biorąc pod uwagę przepisy polskiego prawa i potrzebę przeciwdziałania pedofilii, wytyczne Konferencji Episkopatu Polski należy ocenić jako dokument, który może stanowić wzorzec dla innych instytucji, które zajmują się opieką nad dziećmi i młodzieżą. Przede wszystkim umożliwiają one zbadanie zasadności zgłaszanych zarzutów, a tym samym określenie istnienia podstaw do złożenia zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa do państwowych organów ścigania. Dzięki temu władze kościelne zyskały instrument pozwalający na poprawne wypełnienie prawnego obowiązku denucjacji tego typu czynów zabronionych. Należy pamiętać, że aktualizuje się on dopiero w momencie zdobycia wiedzy o zachowaniach pedofilskich (i to nie wszystkich). Instytucje kościelne nie mają prawnego obowiązku prowadzenia własnych „śledztw” czy innych form przeciwdziałania tego typu czynom zabronionym. Pomimo tego zdecydowały się pójść w wewnętrznych regulacjach dalej niż wymaga tego powszechnie obowiązujące w Polsce prawo. Wyrazem tego są nie tylko wspomniane już procedury prowadzące do zawiadomienia o przestępstwie, ale również podwyższenie wieku, do którego zachowania seksualne uznaje się za czyny pedofilskie, otoczenie ofiar stosowną opieką psychologiczną oraz wprowadzeniem systemu przeciwdziałania przyjmowania w swoje szeregi osób o skłonnościach pedofilskich. Oczywiście przedmiotowe wytyczne można nadal udoskonalać. Uzasadnione wydaje się przede wszystkim zwiększenie poziomu interdyscyplinarności mechanizmów weryfikacyjnych oraz prowadzenie stałej ewaluacji ich skuteczności. 

Obecnie w Polsce brak innych instytucji posiadających tak kompleksowe normy wewnętrzne dotyczące weryfikacji wiarygodności informacji o popełnieniu czynów pedofilskich. Stąd też należy rekomendować ich opracowanie przede wszystkim dla miejsc, które w jakikolwiek sposób zajmują się opieką i edukacją małoletnich – przedszkoli, szkół, szpitali, klubów sportowych, instytucji kultury, ośrodków wypoczynkowych itp. Wydaje się, że sprawa ta jest szczególnie pilna w przypadku szkół. W instytucjach tych brak procedur, które wprowadzałaby skuteczne mechanizmy przeciwdziałania zatrudnianiu osób o skłonnościach pedofilskich. Jednocześnie w szkołach nie funkcjonują jednolite zasady postępowania w przypadku podejrzenia popełnienia czynu pedofilskiego – zarówno przez pracownika szkoły, jak i inną osobę.

Normy te powinny się ogniskować wokół dwóch zagadnień. Przede wszystkim należy wypracować sposób postępowania prowadzący do rzetelnego zbadania zarzutów oraz podjęcia decyzji co do konieczności zawiadomienia organów ścigania – z uwzględnieniem wymagań zachowania tajemnicy zawodowej (np. psychologicznej). Po drugie konieczne jest stworzenie skutecznych mechanizmów przeciwdziałania zatrudnianiu na stanowiskach, gdzie wykonywanie pracy wiąże się z kontaktem z dziećmi, osób wykazujących skłonności pedofilskie.

 

Podsumowanie

1. Kodeks karny penalizuje wszelkie zachowania seksualne realizowane wobec osoby poniżej 15. roku życia.
2. W stosunku do najpoważniejszych z tego typu czynów – zwłaszcza obcowania płciowego, dokonania innej czynności seksualnej czy produkcji i rozpowszechniania pornografii z udziałem dzieci – ustawodawca przewidział prawny obowiązek zawiadomienia organów ścigania o możliwości popełnienia przestępstwa.
3. Niedopełnienie tego obowiązku przez każdego posiadającego „wiarygodną wiadomość” o popełnieniu czynu pedofilskiego oznacza popełnienie przestępstwa zagrożonego karą pozbawienia wolności do lat
4. Regulacja ta wpisuje się w ogólne założenia prawa i postępowania karnego wymagające, aby składać zawiadomienia do organów ścigania tylko w przypadku posiadania wiarygodnych informacji o możliwości popełnienia czynu zabronionego.
5. Ich zastosowanie pozwala na ocenę (z zachowaniem wynikającej z powszechnie obowiązujących norm prawnych tajemnicy spowiedzi), czy podejrzenie popełnienia czynu zabronionego jest uzasadnione, a tym samym czy zaktualizował się obowiązek denucjacji.
6. Uzasadnione jest, aby wszystkie instytucje zajmujące się – nawet pośrednio – opieką nad dziećmi i młodzieżą wypracowały odpowiednie normy postępowania w zakresie zapobiegania i przeciwdziałania przestępstwom pedofilskim, w tym postępowania w przypadku powzięcia wiadomości o możliwości popełnienia czynu tego rodzaju.
7. Wytyczne powinny ogniskować się wokół dwóch zagadnień: sposobu postępowania prowadzącego do rzetelnego zbadania zarzutów i podjęcia decyzji co do konieczności zawiadomienia organów ścigania – z uwzględnieniem wymagań zachowania tajemnicy zawodowej oraz zapewnienia pomocy ofiarom i przeciwdziałania zatrudnianiu osób wykazujących objawy zaburzeń seksualnych.
8. Wytyczne przyjęte przez Kościół katolicki mogą stanowić punkt odniesienia dla innych podmiotów zajmujących się opieką nad dziećmi lub ich wychowaniem, a które w zdecydowanej większości nie przyjęły dotychczas podobnych standardów. Obok regulacji procedury zgłaszania zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa dokument tworzy system pomocy ofiarom nadużyć seksualnych oraz rozwiązania mające na celu przeciwdziałanie przyjmowaniu do stanu kapłańskiego i zakonnego oraz zatrudniania w instytucjach kościelnych osób o skłonnościach pedofilskich. Tym samym Episkopat Polski dalece wykroczył poza minimalne wymagania nałożone przez obowiązujące prawo – co powinno stać się dobrą praktyką także w innych organizacjach.

Autor: Konrad Dyda

Recenzja: dr Tymoteusz Zych