Co dalej z klauzulą sumienia? Ordo Iuris analizuje projekt ustawy

Adobe Stock

Pod koniec zeszłego roku Komisja Praw Człowieka, Praworządności i Petycji Senatu RP przyjęła projekt ustawy, który miał stanowić realizację petycji wzywającej do wzmocnienia ustawowych gwarancji korzystania ze sprzeciwu sumienia. Przygotowana przez Instytut Ordo Iuris analiza wskazuje, że projekt rzeczywiście poprawia brzmienie klauzuli sumienia diagnostów laboratoryjnych oraz pielęgniarek i położnych. Jednocześnie zobowiązuje szpitale, przychodnie oraz prywatne gabinety lekarskie do informowania „o realnych możliwościach uzyskania świadczenia”, którego ze względu na sprzeciw sumienia odmówił pracujący tam lekarz lub pielęgniarka.

POBIERZ ANALIZĘ

W listopadzie 2018 r. Komisja Praw Człowieka, Praworządności i Petycji Senatu RP przygotowała projekt ustawy dotyczący klauzuli sumienia lekarza, lekarza dentysty, diagnosty laboratoryjnego oraz pielęgniarki i położnej. Jest to odpowiedź na petycję Fundacji SPES, wzywającą do kompleksowego wykonania wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 7 października 2015 r., w którym zostało podkreślone, że integralnym elementem wolności sumienia jest prawo do sprzeciwu sumienia.

Przede wszystkim uchylone mają być przepisy nakazujące lekarzowi, który powołuje się na sprzeciw sumienia, wskazanie „realnych możliwości uzyskania świadczenia” u innego lekarza lub w innym szpitalu oraz zakazujące lekarzowi powołania się na sprzeciw sumienia w „innych przypadkach niecierpiących zwłoki”. Projekt zakłada także zniesienie analogicznego obowiązku informacyjnego, jaki aktualnie ciąży na pielęgniarkach i położnych.

 „Tak naprawdę te normy prawne przestały obowiązywać wraz z opublikowaniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 7 października 2015 r. Ich wykreślenie z ustawy jest oczywiście zasadne. Zdarza się bowiem, że niektórzy lekarze, dziennikarze lub nawet prawnicy nieznający tego orzeczenia, nadal są przekonani, że uchylone normy wciąż obowiązują” – tłumaczy dr Marcin Olszówka, ekspert Ordo Iuris, autor analizy.

Opisane wyżej zmiany mogą się jednak okazać iluzoryczne. Projekt zobowiązuje bowiem podmioty lecznicze (szpitale, przychodnie, prywatne gabinety lekarskie, także te, które nie zawarły umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia) do „wskazania realnych możliwości uzyskania świadczenia”, którego wykonania ze względu na sprzeciw sumienia odmówił lekarz lub pielęgniarka. W efekcie, w wielu sytuacjach konkretny lekarz będzie zobowiązany do wskazania, kto wykona nieetyczne świadczenie. W tym zakresie projekt zmierza zatem w kierunku dokładnie przeciwnym do wskazanego przez Trybunał Konstytucyjny, który w wyroku z 7 października 2015 r. zaznaczył, że to nie na lekarzach ani na szpitalach spoczywa obowiązek zagwarantowania pacjentowi wiedzy o miejscu udzielania świadczeń finansowanych ze środków publicznych. Projekt zakłada również nałożenie na lekarzy powołujących się na sprzeciw sumienia obowiązku niezwłocznego poinformowania pacjenta o tym fakcie (aktualnie taki obowiązek ciąży na pielęgniarkach i położnych).

„Takie rozwiązanie sprzyja powstawaniu sytuacji konfliktowych i może wywołać tzw. efekt mrożący, gdyż niektórzy lekarze i pielęgniarki w obawie przed kłótnią z pacjentem, domagającym się np. aborcyjnego uśmiercenia dziecka, pomimo głosu sumienia, będą podejmować czynności wbrew nakazom sumienia” – komentuje dr Olszówka.

Do pozytywnych stron projektu należy jednoznaczne uregulowanie klauzuli sumienia diagnosty laboratoryjnego. Aktualnie przedstawiciele tej profesji medycznej mogą powoływać się na Konstytucję, gwarantującą każdemu prawo do sprzeciwu sumienia, jak też przepis ustawy o diagnostyce laboratoryjnej nakazujący im postępować zgodnie z zasadami etyki zawodowej. Zapisane są one w Kodeksie Etyki Diagnosty Laboratoryjnego, który wprost potwierdza prawo do odmowy wzięcia udziału w czynnościach niezgodnych z nakazami sumienia.

Projekt nie zawiera jednak klauzuli sumienia dla aptekarzy, ponieważ rzekomo – jak napisano w uzasadnieniu – „farmaceuta nie uczestniczy w zabiegach lub czynnościach, które mogłyby być sprzeczne z jego sumieniem”. Jest to nieprawda, na co zwróciło uwagę również Stowarzyszenie Farmaceutów Katolickich Polski. Sytuacje konfliktu sumienia farmaceutów dostrzeżono już w niejednym państwie, czego przykładem jest wyrok hiszpańskiego Trybunału Konstytucyjnego z 2015 r. Wolność sumienia przedstawicieli tej profesji medycznej respektowana jest również w wielu stanach USA, gdzie mają oni zagwarantowane prawo do odmowy sprzedaży środków antykoncepcyjnych i poronnych.

Instytut Ordo Iuris w przesłanej senatorom analizie krytycznie ocenia również odmowę uchylenia uchwalonych w PRL przepisów kodeksu wykroczeń oraz ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, które w praktyce ograniczają możliwość powoływania się na sprzeciw sumienia. Doświadczył tego łódzki drukarz, skazany za odmowę wydrukowania baneru promującego organizację LGBT.

Aktualnie projekt został skierowany do pierwszego czytania w Komisji Zdrowia i Komisji Ustawodawczej. Na wspólnym posiedzeniu obu komisji, które odbyło się 24 stycznia, senatorowie poddali zdecydowanej krytyce propozycje niekonstytucyjnych ograniczeń prawa lekarza do sprzeciwu sumienia. W konsekwencji rozpatrywanie projektu zostało odroczone do czasu zasięgnięcia kolejnych opinii oraz przeprowadzenia potrzebnych analiz.