Pakt o azylu i migracji przyjęty przez Parlament Europejski

Adobe Stock

· Parlament Europejski przyjął Pakt o azylu i migracji.

· Porozumienie zakłada wprowadzenie tzw. mechanizmu solidarnościowego, w ramach którego Rada Unii Europejskiej ma ustalać skalę wsparcia dla migrantów, wymaganego od poszczególnych państw.

· Zgodnie z Paktem, to Komisja Europejska ma decydować o zastosowaniu w danej sytuacji „środków solidarnościowych”, tj. relokacji, pomocy finansowej lub pomocy operacyjnej.

· Pakt o azylu i migracji składa się 5 aktów prawnych, które razem tworzą pakiet dotyczący wszystkich etapów zarządzania azylem i migracją.

· Za przyjęciem rozporządzenia w sprawie zarządzania migracją i azylem głosowali europosłowie Marek Balt, Marek Belka, Robert Biedroń, Włodzimierz Cimoszewicz, Łukasz Kohut i Róża Thun. Przeciw byli wszyscy głosujący europarlamentarzyści PiS i PO. Od głosu wstrzymał się deputowany Lewicy Bogusław Liberadzki.

· Instytut Ordo Iuris przygotował analizę Paktu, wskazując na korzyści i zagrożenia wynikające z implementacji jego założeń.

W 2019 roku Komisja Europejska opracowała nową koncepcję unijnego prawa migracyjnego (m.in. w odpowiedzi na kryzys migracyjny, jaki miał miejsce w 2015 roku) i przedstawiła propozycję jego reformy. Na Pakt o azylu i migracji składa się 5 aktów prawnych, które razem tworzą pakiet dotyczący wszystkich etapów zarządzania azylem i migracją. Poszczególne projekty przeszły już przez kolejne etapy procedury legislacyjnej, co zostało zwieńczone 20 grudnia 2023 r.  podpisaniem przez Parlament Europejski (wraz z prezydencją Rady UE) porozumienia politycznego, obejmującego główne postanowienia Paktu. Kolejnym krokiem na drodze do przyjęcia tego obszernego pakietu aktów prawnych jest debata łączna oraz głosowanie, które odbyło się w Parlamencie Europejskim wczorajszego popołudnia.

Rozporządzenie dotyczące zarządzania azylem i migracją (Asylum and Migration Management Regulation), będące korektą systemu Dublin III, stanowi najważniejszą i jednocześnie najbardziej kontrowersyjną część Paktu. Wspomniane rozporządzenie podkreśla zasady ustalania państwa odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku cudzoziemca o ochronę międzynarodową, a także mechanizmu solidarnego zarządzania migracjami. Projekt wyróżnia trzy rodzaje alternatywnych środków solidarnościowych: relokację, pomoc finansową i  pomoc operacyjną, przy czym to Komisja Europejska ma wskazywać, w jakim stopniu poszczególne narzędzia mają zaradzić sytuacji. Ostatecznie skalę wsparcia wymaganego od poszczególnych państw ustala natomiast kwalifikowaną większością głosów Rada Unii Europejskiej w drodze aktu wykonawczego. Mechanizm solidarnościowy stanowić ma zatem konstrukcję prawną wiążącą się ze stałym zobowiązaniem państwa członkowskiego. Wyjątkowe wycofanie się z mechanizmu w drodze skorzystania z opcji opt-out obwarowane jest spełnieniem przesłanki „presji migracyjnej” i zwalnia państwo z tego obowiązku wyłącznie na okres roku.

Kolejną część Paktu stanowi rozporządzenie o procedurze azylowej, ustanawiające jeden schemat postępowania z cudzoziemcami ubiegającymi się o ochronę międzynarodową we wszystkich państwach Unii Europejskiej. Do jego głównych założeń należy wprowadzenie możliwości dyskwalifikacji wniosku złożonego przez niektóre grupy imigrantów działających w złej wierze oraz zwolnienie urzędników krajowych z obowiązku dopytywania imigrantów o chęć uzyskania ochrony międzynarodowej. Wciąż jednak rozporządzenie przewiduje obowiązek merytorycznego rozpatrzenia każdego wniosku o ochronę międzynarodową, nawet jeśli imigrant przekroczył granicę w sposób nielegalny.

Przedmiotem wczorajszego głosowania, poza wyżej przedstawionymi aktami, były również inne dokumenty wchodzące w skład Paktu. Należą do nich rozporządzenie o kontroli przesiewowej, która ma obejmować weryfikację tożsamości, stanu zdrowia i zagrożenia dla bezpieczeństwa kraju przyjmującego, a także rozporządzenie o reagowaniu na sytuacje kryzysowe i sytuacje spowodowane działaniem siły wyższej oraz tzw. rozporządzenie Eurodac (dotyczące głównie pobierania danych biometrycznych i rejestrację w specjalnej unijnej bazie danych).

Ordo Iuris monitoruje działalność legislacyjną na szczeblu unijnym oraz na bieżąco ją analizuje. Między innymi w sierpniu ubiegłego roku Instytut opublikował dokładną analizę systemu azylowo-migracyjnego UE ze szczególnym uwzględnieniem projektów reform dla niego przewidzianych. Zwrócono wówczas uwagę na korzyści, które może przynieść reforma unijnego prawa migracyjnego, ale jednocześnie podkreślono szczególne zagrożenie płynące z problemu rozmycia granicy pomiędzy uchodźcami a imigrantami ekonomicznymi, którego nowy Pakt w zasadzie wciąż nie rozwiązuje.

- Z punktu widzenia Polski jako państwa graniczącego między innymi z Białorusią, Rosją oraz Ukrainą, należy uznać, że niektóre postanowienia Paktu w stopniu wysoce niewystarczającym uwzględniają specyfikę lokalną, przez co utrudnione jest ich stosowanie w proponowanej formie, a szanse na skuteczne przeciwdziałanie wyzwaniom, które towarzyszą kryzysowi migracyjnemu, maleją – ocenia Jelizaweta Fedorenko z Centrum Prawa Międzynarodowego Instytutu Ordo Iuris.