Prawo międzynarodowe wobec sytuacji na granicy polsko-białoruskiej – międzynarodowe seminarium Ordo Iuris

Adobe Stock

Sytuacja na granicy polsko-białoruskiej zdaje się zaostrzać, co wywołuje wiele emocji i rodzi pytania o możliwości wykorzystania mechanizmów prawa międzynarodowego, aby skutecznie przeciwdziałać narastającemu kryzysowi migracyjnemu. Temu zagadnieniu poświęcone było międzynarodowe seminarium eksperckie zorganizowane przez Instytut Ordo Iuris. Wydarzenie nosiło tytuł „Odpowiedź prawa międzynarodowego na «Broń masowej migracji»”, co stanowi nawiązanie do książki „Broń masowej migracji: przymusowe przesiedlenia, wywieranie nacisku i polityka zagraniczna”. Publikacja autorstwa amerykańskiej politolog Kelly Greenhill jest pierwszym usystematyzowanym badaniem zjawiska masowej migracji jako instrumentu polityki państwa.

Wydarzenie otworzył prezes Ordo Iuris adw. Jerzy Kwaśniewski. Przypomniał on, w jaki sposób rozwijał się kryzys na granicy polsko - białoruskiej. Zaznaczył, że po tym, gdy pod koniec maja 2021 r. prezydent Białorusi Aleksandr Łukaszenka ogłosił, że z powodu nałożonych na jego kraj sankcji, odmawia ochrony Unii Europejskiej przed nielegalną imigracją, Mińsk zaczął się aktywnie angażować w organizowanie nasilonej fali migracyjnej. Adw. Kwaśniewski zauważył również, że przebywający po białoruskiej stronie imigranci znajdują się pod kontrolą tamtejszych służb, które prowokują niebezpieczne incydenty.

Wszystko to wskazuje, że mamy do czynienia ze zjawiskiem zastosowania migracji jako broni (,,weaponised migration”), które już w 2008 roku określone zostało jako „manipulację migracją ludności i jako operacyjny i strategiczny środek do osiągnięcia celów politycznych i militarnych”. Zjawisko to zostało zbadane i opisane w naukach politycznych i nazwane „bronią masowej migracji” przez Kelly Greenhill. Prezes Kwaśniewski zwrócił uwagę, że prokurowane migracje prowadzą bezpośrednio do zagrożeń humanitarnych i narażają na niebezpieczeństwo zinstrumentalizowane grupy ludności. Jednocześnie celem szantażu migracyjnego jest destabilizacja wewnętrzna i zewnętrzna państw padających jego ofiarą, a zatem intencją państwa sprawcy jest stworzenie zagrożenia dla pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.

Następnie głos zabrali zagraniczni goście, którzy przedstawili doświadczenia swoich państw w walce z kryzysem migracyjnym. István Kovács, węgierski prawnik i dyrektor strategiczny Centrum Praw Podstawowych podkreślił konieczność dokładnego rozróżnienia między pojęciami migranta i uchodźcy. Zauważył, że zgodnie z art. 2 Konwencji genewskiej, każdy uchodźca ma obowiązek przestrzegać prawa kraju, na terytorium którego się znajduje. Zaznaczył również, iż niektóre kraje starają się ułatwiać migrację nie tylko ze względu na ciężary, których nie chcą brać na siebie, ale usiłują wykorzystać masowy, niekontrolowany przepływ ludzi, jako formę wojny hybrydowej przeciwko państwom sąsiednim. W taki sposób działają obecnie władze Białorusi. István Kovács wskazał także na negatywne konsekwencje, jakie może wywołać udzielenie przez Komisję Europejską pomocy finansowej reżimowi Aleksandara Łukaszenki.

Z kolei Margherita Saltini, ekspert do spraw międzynarodowych włoskiej organizacji Nazione Futura oraz sekretarz generalna Demokratycznej Wspólnoty Młodzieży Europy podziękowała Polsce za obronę granicy zewnętrznej Unii Europejskiej. Podkreśliła również, jak ważna jest zjednoczona reakcja Unii Europejskiej wobec kryzysu na granicy. Jej zdaniem, brakuje zintegrowanych działań UE  wobec kryzysu z którym mierzą się Włochy. Saltini przypomniała, że przeciwko byłemu wicepremierowi Włoch Matteo Salviniemu wciąż toczy się postępowanie karne za odmowę wpuszczenia łodzi z nielegalnymi imigrantami przed jej przybyciem do Włoch.

Weronika Przebierała, dyrektor Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo iuris, poruszyła w dyskusji kwestię możliwości zawieszenia stosowania zobowiązań dla Państw-Stron wynikających z Konwencji Genewskiej dotyczącej uchodźców, poprzez powołanie się na przyrodzone prawo państw do samoobrony. W kontekście celowo wywoływanej migracji, obowiązywanie norm konwencyjnych staje się bowiem pułapką i częścią machiny agresji. Gwarancje te są bowiem warunkiem koniecznym efektywności szantażu migracyjnego nakierowanego na wywołanie w państwie destabilizacji.

Prawo do samoobrony zostało określone w artykule 51 Karty Narodów Zjednoczonych, przy czym jego użycie wymaga spełnienia warunku proporcjonalności do aktu, który go sprowokował. W literaturze podkreśla się, że środki mogą być proporcjonalne tylko wtedy, gdy są niezbędne do osiągnięcia uzasadnionych celów, zatem każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie. Prowadzi to do wniosku, że w tym przypadku przesłanka proporcjonalności została spełniona.

Głos zabrał także dr Wojciech Szewko, ekspert do spraw międzynarodowych Collegium Civitas, a także były wiceminister nauki. Podkreślił, że imigranci koczujący na granicy białoruskiej, z perspektywy Polski są przestępcami próbującymi nielegalnie wkroczyć na terytorium Rzeczypospolitej. Za uchodźców można by ich uznać tylko wówczas, gdyby wystąpili o ochronę azylową ze względu na prześladowania jakie spotykałyby ich na Białorusi. Dr Szewko zauważył również, że celem Aleksandra Łukaszenki, wymierzonym w Polskę i Litwę, czyli dwóch podstawowych wrogów Białorusi, jest odizolowanie tych krajów, pogorszenie ich wizerunku w oczach opinii publicznej i pozycji w środowisku międzynarodowym oraz osłabienie ich zdolności do tworzenia koalicji przeciw białoruskiemu reżimowi.

Kolejnym prelegentem był Piotr Wymysłowski, specjalista w Wydziale Praw Migrantów i Mniejszości Biura Rzecznika Praw Obywatelskich. Skomentował on wątpliwości odnośnie zgodności z Konwencją Genewską wprowadzenia w pasie przygranicznym stanu wyjątkowego. Piotr Wymysłowski zaznaczył też, że cudzoziemcy, którzy szukają ochrony w Rzeczypospolitej Polskiej mogą uzyskać status uchodźcy zgodnie z umowami międzynarodowymi. To, czy migrant zostanie uznany za uchodźcę, wymaga szczegółowej i uczciwej procedury. Bez tego władze nie są w stanie określić, czy mają do czynienia z uchodźcą czy też ze zwykłym migrantem.

W seminarium wziął udział także poseł na Sejm RP dr Bartłomiej Wróblewski, który zauważył, że instytucje prawa międzynarodowego bywają nadużywane i wykorzystywane w sposób sprzeczny ze swoimi celami. W tym momencie robi to prezydent Łukaszenka. Polityk podziękował także Instytutowi Ordo Iuris za zorganizowanie seminarium i wyraził nadzieję, że Instytut udzieli dalszego wsparcia przygotowując propozycje rozwiązania kryzysu na granicy.