Podsumowanie monitoringu wyboru Rzecznika Praw Dziecka

Adobe Stock

Instytut na Rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris jako jedyna organizacja pozarządowa podjął się stałego monitoringu wyboru nowego Rzecznika Praw Dziecka. Sprawne funkcjonowanie wskazanego w tym miejscu konstytucyjnego organu posiada szczególne znaczenie dla kształtowania w społeczeństwie odpowiedzialnej kultury poszanowania praw i wolności człowieka. Eksperci Instytutu Ordo Iuris byli obecni na wszystkich posiedzeniach sejmowych komisji, w trakcie których przesłuchiwano kolejnych Kandydatów na wskazane stanowisko. Wspomniane osoby otrzymały również z naszej strony kwestionariusz zawierający pytania dotyczące najważniejszych obszarów ochrony praw dziecka: sytuacji dziecka poczętego, zagadnień poszanowania godności dziecka oraz autonomii rodziny, zagadnień związanych z adopcją, ochroną międzynarodową itd. Wybór Mikołaja Pawlaka na Rzecznika Praw Dziecka VI kadencji pozwala na podsumowanie działań monitorujących w omawianym zakresie.

Dr Sabina Zalewska

Analizując przesłane przez dr Sabinę Zalewska odpowiedzi bez trudu dostrzec można było jej pedagogiczne oraz familiologczne nastawienie do tematu praw dziecka. Odnosząc się do pojęcia „dobra dziecka” Kandydatka wiązała wiąże je z godnością osoby. Dr Zalewska zaznaczała, że jej zdaniem zjawiskiem niepokojącym jest podkreślanie dziecięcego indywidualizmu oderwanego od rodzin, czego konsekwencją jest podważanie jej praw w obszarze wychowania. Dostrzegała jednocześnie, że rodzina nie posiada władzy absolutnej. Jej zdaniem „władza publiczna nie powinna i nie może ingerować w życie rodzinne o ile nie ma pewności, że dzieje się tam ewidentna krzywda dziecka.”  Odpowiadając na pytanie dotyczące środków wychowawczych Kandydatka zwracała uwagę na różnorodność rodzin i potrzebę indywidualnego podejścia w tym zakresie. Dr Zalewska odniosła się ponadto do projektu Kodeksu Rodzinnego autorstwa Marka Michalaka. W swej krytycznej ocenie podkreśliła, że pojęcia władzy rodzicielskiej nie można interpretować poprzez założenie, iż rodzic jest zagrożeniem dla dziecka. Modyfikacje w tym zakresie jej zdaniem prowadzą do rozmycia relacji rodzinnych, co w konsekwencji skutkować może przejęciem przez instytucje zewnętrzne kluczowej roli w wychowaniu dziecka. Równie konkretne deklaracje dr Zalewska wyraziła w odniesieniu do problemu ochrony praw dziecka przed jego narodzeniem, co stanowi szczególny, dotąd bagatelizowany przez RPD problem.

Dr Paweł Kukiz – Szczuciński

Analiza odpowiedzi, jakie przedstawił w ankiecie dr Paweł Kukiz – Szczuciński w sposób wyraźny zwraca uwagę przede wszystkim na jego doświadczenie zawodowe. Wskazany w tym miejscu lekarz psychiatra i pediatra odnosząc się do zasygnalizowanych obszarów zwrócił przede wszystkim uwagę na swoje doświadczenie zdobyte w trakcie leczenia dzieci oraz konsultacji trudnych sytuacji, w jakich znalazły się osoby dorosłe. Widać to już w jego spojeniu na definicję „dobra dziecka”, które ocenił, jako „stan długotrwałego dobrostanu psychofizycznego”. Wskazując sytuacje sugerujące jego naruszenie, wymienia takie zachowania i objawy dostrzegane u dzieci, jak „bezsenność, szczególnie nasilony lęk, duża labilność emocjonalna, nie wspominając o licznych objawach typowo somatycznych jak choćby ból czy duszność”. Kandydat niestety nie uciekł od niespójności. Z jednej strony chwalił on propozycję legislacyjnego zdefiniowania podobnego terminu (tj. dobra dziecka). Z drugiej zaś perspektywy zwraca uwagę, iż jest to w zasadzie zjawisko dynamiczne, zależne od sytuacji, która panuje w danej rodzinie. Trafne z całą pewnością są spostrzeżenia dr Kukiza – Szczucińskiego w odniesieniu do wartości, jaką jest rodzina. Jego zdaniem kluczem są relacje, w tym relacje emocjonalne budujące poczucie bezpieczeństwa dziecka. Kandydat zwraca uwagę, iż w wyjątkowych sytuacjach władza publiczna winna posiadać stosowne instrumenty administracyjne. Jak jednak uzupełnia „niezależnie od prawa jakie zostanie uchwalone, nie do przecenienia jest czynnik ludzki. Przepisy prawa nie mogą być wdrażane w sposób automatyczny.” Stąd też jego zdaniem w odniesieniu do problemu przemocy domowej szczególnie ważna jest diagnoza problemu, np. uzależnienia od alkoholu, rzetelne działanie pracownika socjalnego, biegłego oraz policji. Cennym także wydaje się stwierdzenie: „Analizując problem, musimy mieć świadomość, że to przede wszystkim najbliżsi członkowie rodziny są zdolni do obdarzenia dzieci prawdziwą miłością. Często ta miłość bywa ułomna, ale jest dla dziecka ważniejsza niż chłodny profesjonalizm najbardziej kompetentnego pracownika socjalnego.” Kandydat bardzo wyraźnie opowiedział się przeciwko biciu dzieci, wskazując, iż stanowi to przykład rodzicielskiej bezradności. Jednocześnie dostrzega, że są sytuacje „rodzicielskiej bezradności”, które wiązać się mogą z użyciem siły wobec dziecka. Zdaniem dr. Kukiza – Szczucińskiego w sytuacji tej rodzic winien przeprosić dziecko. Tego typu zachowań nie można jego automatycznie zdaniem interpretować, jako stanu zagrożenia zdrowia i życia. Jak wskazuje „Sytuacja w której babcia po wymierzeniu klapsa dziecku – zostałaby aresztowana a dziecko zabrane przez policję – byłaby absurdalna, w rezultacie godząca w interes dziecka bardziej niż klaps.”.

Prof. Ewa Jarosz, dr Agnieszka Dudzińska

Wspomniane w tym miejscu, badaczki, których Kandydatura rozpatrywana była przez Sejm jesienią tego roku, jako jedyne nie odpowiedziały na zadane przez Instytut Ordo Iuris pytania. Pierwsza z Kandydatek odesłała nas do materiałów medialnych prezentujących jej opinie oraz stanowiska dotyczące praw dziecka. Z podobnych materiałów wynikała wyraźna chęć kontynuowania działań podejmowanych przez dotychczasowego RPD, którego prof. Jarosz była doradcą. Prawa dziecka prezentowane przez przywołaną pedagog ukazywane były niestety wyłącznie z perspektywy przemocy, jakiej doświadczają dzieci. Podobny wniosek wysnuć można było na podstawie: autoprezentacji działań naukowych Kandydatki na oficjalnej stronie internetowej, udostępnionych postów na profilu na Facebooku oraz wypowiedzi zawartych w publikacjach. Analiza stanowiska jakie w przedmiocie ochrony praw dziecka posiadała dr Agnieszka Dudzińska również nie jest proste do realizacji. Niestety kandydatka ta nie udzieliła nam odpowiedzi na zadane w ankiecie pytania. Stąd też nie mogliśmy poznać jej zdania na temat np. projektu nowelizacji Kodeksu rodzinnego autorstwa Marka Michalaka oraz zagadnień adopcji i naruszeń w zakresie bezprawnego wkraczania przez państwo w autonomię rodziny. Dr Dudzińska wielokrotnie wypowiadała się na temat praw osób niepełnosprawnych: ten obszar z racji doświadczenia był jej szczególnie bliski. Trudno jednak określić, jakie ówczesna Kandydatka miała stanowisko w przedmiocie aborcji eugenicznej. W wywiadach zwracała uwagę na tragiczny charakter każdego działania o podobnym obliczu, zwracając uwagę, iż dziecko jest istotą od chwili poczęcia. Jednocześnie jednak jej wypowiedzi medialne nie były pozbawione krytyki m. in. zwolenników projektu ustawy „Zatrzymaj Aborcję”, popartego przez blisko milion (!) Polaków. Warto odnotować trafne spostrzeżenie wspomnianej socjolog, która w trakcie sejmowego przesłuchania zwróciła uwagę na niebezpieczeństwo istniejącej obecnie, swoistej „mody na homoseksualizm”, polegający na sztucznym promowaniu przez cześć środowisk tematów, problemów i zachowań, które mogą objawiać się wzmacnianiem „tendencji demoralizujących”.

Mikołaj Pawlak

Wybrany na Urząd Rzecznika Praw Dziecka mec. Pawlak odniósł się do zagadnień związanych z dziecięcymi prawami w sposób holistyczny. Najpierw wskazał na aspekt legalny zaznaczając, iż np. pojęcie „dobra dziecka” nie zostało póki co zdefiniowane w jakimkolwiek akcie prawnym. W ankiecie ówczesny Kandydat zaznaczył, iż oznaką naruszenia dobra dziecka, jest dostrzeżenie wyraźnej, emocjonalnej reakcji osoby małoletniej, reagującej na cierpienie płaczem. Pawlak dodał w tym kontekście, iż dostrzec można negatywne tendencje w pojmowaniu owego dobra: „Negatywna może być perspektywa otwarta i liberalna do rozumienia dobra dziecka, tj. uznania za ważne wyłącznie aspektów subiektywnych, swobodnego doświadczania świata z ograniczonym wpływem rodziny, tradycji, braku działań „przymusowych” uznawanych a priori za przemoc, braku doświadczania negatywnego stresu itp.” Jako pozytywne mec. Pawlak dostrzegł powiązanie dobra dziecka z rodziną, która jest w stanie skonstruować w psychice dziecka bezpieczną przestrzeń. „Relacje między rodzicami a dziećmi winny być oparte na wzajemnym zaufaniu i odpowiedzialnej władzy”- zaznacza Kandydat uzupełniając, że „środki wychowawcze stosowane przez rodziców winny być adekwatne do godności osoby dziecka, oczywiście niedopuszczalne jest bicie dzieci. Przy czym należy zwrócić uwagę, że nie rozwinięta jeszcze osobowość dziecka może prowadzić do jego działań destrukcyjnych lub autodestrukcyjnych, które w adekwatny do sytuacji sposób winny być powstrzymane. Rodzic - opiekun ma móc i wiedzieć kiedy może powstrzymać dziecka przed tymi zachowaniami”.

Mikołaj Pawlak szerzej odniósł się do istotnych problemów ochrony praw dziecka poczętego. W omawianej materii konieczny jest jego zdaniem dialog: zmiany prawa oraz praktycznych sposobów rozwiązania problemów. Kandydat dostrzegł konieczność debaty dotyczącej m. in. hospicjów perinatalnych, co wpłynąć może pozytywnie na kształtowanie w społeczeństwie kultury życia. Nowo wybrany RPD jest ponadto zwolennikiem utrzymania obecnego modelu tzw. zgody kumulatywnej. Jak wskazano w ankiecie: „Z uwagi na dynamiczny rozwój dziecka konieczne jest współdziałanie rodzica przy podejmowaniu również decyzji w zakresie medycznym, aktualny stan, jakkolwiek być może niedoskonały to pozwala na zapewnienie nadzoru nad podejmowanym decyzjami medycznym względem dziecka.”

W kierowanej do Instytutu Ordo Iuris ankiecie nowy RPD krytycznie odniósł się do pomysłu ratyfikacji przez Polskę III Protokołu Fakultatywnego do Konwencji o prawach dziecka w sprawie procedury składania zawiadomień o naruszeniu praw dziecka. Jak wskazał w ankiecie, jego zdaniem „III protokół fakultatywny nie jest potrzebny w istniejącym w RP systemie ochrony praw dzieci”. Jednocześnie mec. Pawlak z dezaprobatą wypowiedział się na temat obecnego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. W jego opinii, w pierwszym rzędzie konieczna jest powtórna, krytyczna ocena pojęć zapisanych w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Ponadto wskazał, że „zasada pomocniczości powinna prowadzić do wniosku, że w tym zakresie władztwo administracyjne pracowników socjalnych, o ile w ogóle nie zlikwidowane to winno być maksymalnie ograniczone i otoczone precyzyjnymi warunkami, aby możliwie znacząco ograniczyć możliwość arbitralnego, bez udziału Sądu podejmowania decyzji w takich sprawach”. Mec. Pawlak wypowiadając się na temat adopcji zaznaczył, że konieczna jest dokładna analiza spraw oraz podjecie debaty dotyczącej szerszego uczestnictwa sądu w omawianych działaniach. Perspektywa sądowa dostrzegana jest również w propozycjach modyfikacji modelu działania RPD. Zdaniem Kandydata konieczna jest wyraźna aktywność wspomnianego ombudsmana w sprawach sądowych, zarówno, karnych, rodzinnych, jak i administracyjnych. Równie istotna w tym kontekście jest przedstawiona w ankiecie propozycja współdziałania z organizacjami pozarządowymi uznanymi za cenny głos w „służbie instytucji publicznych, w szczególności dla RPD jako organu ochrony praw osób najsłabszych, które same często nie zabierają głosu”.